Travmatik Deneyimi Olan Bireyler İçin Bir Travma Sonrası Büyüme Modeli

Üniversitemiz Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı öğretim üyelerinden Prof. Dr. Ayşe Aypay’ın Dr. Fatma Altınsoy ile birlikte yürüttüğü “A post-traumatic growth model: Psychological hardiness, happiness-increasing strategies, and problem-focused coping” başlıklı makale Current Psychology dergisinde yayınlandı.

Her ne kadar travma deneyimi olumsuz bir deneyim olarak ele alınsa da acı veren zorlu deneyimler bireylerin içsel tecrübelerini bütünleştirip onları olumlu psikolojik değişimler yönünde sevk edebilmektedir. Travma sonrası büyüme, stres verici zorlu yaşam krizlerine karşı verilen mücadele sonunda bireyin işlevselliğinde meydana gelen olumlu değişimler bütünü olarak tanımlanmaktadır. Travmatik yaşantılardan sonra bireyi ayakta tutan ve onun travma sonrası büyümeye yönelmesini mümkün kılan belirleyici kişilik özelliği olarak “psikolojik dayanıklılığa” işaret edilmektedir. Araştırmacılar, psikolojik dayanıklılık gibi nispeten daha stabil ve müdahale edilmesi zor olan bir değişken ile travma sonrası büyüme arasındaki ilişkide, daha geliştirilebilir ve klinik anlamda müdahale edilebilir olan problem odaklı başa çıkma ve mutluluğu artırma stratejilerinin aracı etkisi olup olmadığını incelemiştir.

Üniversitemiz Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Ayşe Aypay ve Dr. Fatma Altınsoy’un Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi (Proje No-2019/21A215) tarafından desteklenen projelerinden üretmiş oldukları “A post-traumatic growth model: Psychological hardiness, happiness-increasing strategies, and problem-focused coping” başlıklı makalede psikolojik dayanıklılık ile travma sonrası büyüme arasındaki ilişkide problem çözme becerilerinin ve mutluluğu arttırma stratejilerinin önemli bir rol oynadığı gösterilmiştir.

Nicel araştırma yöntemlerinden ilişkisel araştırma modeline göre yürütülen bu çalışmada travmatik deneyimi olan bireylerin travma sonrası büyüme deneyimleri incelenmiştir. Araştırma en az bir travmatik yaşantısı olan, 18 yaş ve üzeri bireyler üzerinde gerçekleştirilmiştir. Katılımcıların yaşadığı travmalar; çok ciddi bir sağlık sorunu veya kronik bir hastalık, yaşamı tehdit eden bir kaza,  doğal afet, bir aile üyesi veya sevilen yakın birinin beklenmedik ölümü, ciddi bir fiziksel istismar veya şiddete maruz kalma, yangın veya patlama, herhangi bir aletle saldırıya maruz kalma, cinsel saldırıya maruz kalma, savaş alanında veya çatışma ortamında bulunma, zorla alıkonulma, kendini veya bir başkasını öldürme girişimi (intihar veya cinayet), tıbbi müdahale gerektirecek gıda veya kimyasal madde zehirlenmesi şeklindedir. Çalışmanın veri toplama sürecinde gerekli etik kurul izinleri ve araştırma izinleri alınarak uygulama 2018-2019 akademik yılında yapılmıştır.

Çalışmada değişkenler arasındaki nedensel ilişkileri tahmin etmeye imkân veren yapısal eşitlik modellemesi kullanılmıştır. Analiz sonuçlarında, travma olgusunu deneyimlemiş bireylerde psikolojik dayanıklılıkla travma sonrası büyüme arasındaki ilişkide, problem odaklı başa çıkma ve mutluluğu artırma stratejilerinin aracılık rolünün olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, mutluluğu artırma stratejileri ile travma sonrası büyüme arasındaki ilişkide problem odaklı başa çıkmanın tam aracılık etkisi olduğu ve psikolojik dayanıklılık ile problem odaklı başa çıkma arasındaki ilişkide mutluluğu artırma stratejilerinin kısmi aracılık etkisi olduğu belirlenmiştir. Araştırmada psikolojik dayanıklılık arttıkça mutluluğu artırma stratejilerinin de arttığı ve mutluluğu artırma stratejilerindeki artışla birlikte travma sonrası büyüme düzeyinin de yükseldiği görülmüştür. Çalışmanın bir diğer bulgusu da psikolojik dayanıklılığı olan bireylerin problem odaklı başa çıkma becerilerini kullanarak dayanıklılıklarını sürdürebilmesi ve artırabilmesidir. Ayrıca araştırmacılar bireylerin mutluluğu artırma stratejileri arttıkça problem odaklı başa çıkma becerilerinin de arttığını ve problem odaklı başa çıkma becerilerindeki artışla birlikte travma sonrası büyüme düzeyinin de arttığını belirlemişlerdir. Çalışmada son olarak, psikolojik dayanıklılık arttıkça mutluluğu artırma stratejilerinin de arttığı ve mutluluğu artırma stratejilerinin artmasıyla birlikte problem odaklı başa çıkma düzeyinin de arttığı rapor edilmiştir.

Bu araştırma ile travma deneyimi olan bireylerin kişisel büyüme süreçlerini kolaylaştırması bakımından hangi özelliklerin güçlendirilmesi gerektiğine dair önemli ipuçları sunulmuş ve ruh sağlığı alanında uygulayıcı ve araştırmacılara yönelik öneriler geliştirilmiştir.

Makaleye erişim için: Current Psychology