Eğitim Kurumlarında Örgütsel İkiyüzlülüğün Nedenleri ve Sonuçları

Üniversitemiz Eğitim Fakültesi Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Gökhan Kılıçoğlu ile Eğitim Bilimleri Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Derya Kılıçoğlu’nun yazarları arasında bulunduğu “Leading Turkish schools: A study of the causes and consequences of organisational hypocrisy” başlıklı makale Educational Management Administration & Leadership dergisinde yayınlandı.

Örgütsel ikiyüzlülük, önceden iddia edilen değerleri ve kabul edilen beklentileri karşılamayacak şekilde davranmayı, örgütün benimsemiş olduğu teorisi ile teorinin gerçekleştirilmesi arasındaki tutarsızlığı, örgütte benimsenen temel inançların, değerlerin ve prensiplerin gerçek eylemlerle kavgasını ifade etmektedir. Eğitim örgütlerinde örgütsel ikiyüzlülük okul yönetiminin çalışanlara vaatler vermesi; ancak bu vaatleri yerine getirememeleri veya bu vaatlerin tersine farklı uygulamaları hayata geçirmesi, bir şeyi (x) yapacağını ifade etmesine rağmen farklı bir şeyi (y) gerçekleştirmesi olarak tanımlanmaktadır. Etik olmayan elementleri içeren örgütsel ikiyüzlülük çeşitli patolojik örgütsel davranışları hazırlayabilmektedir. Ancak literatürde örgütsel ikiyüzlülüğün öncüllerine ve sonuçlarına dair çalışmalar kısıtlıdır ve eğitim örgütlerinde gerçekleştirilen bu araştırma örgütsel ikiyüzlülüğün hangi koşullarda ortaya çıktığını ve muhtemel sonuçlarını ortaya çıkarmaktadır.

Üniversitemiz Eğitim Fakültesi Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Gökhan Kılıçoğlu ile Eğitim Bilimleri Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Derya Kılıçoğlu’nun Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi (Proje No 2017/21032) tarafından desteklenen projelerinden üretmiş oldukları “Leading Turkish schools: A study of the causes and consequences of organisational hypocrisy.” başlıklı makaleleri, Educational Management Administration & Leadership dergisi 2020 yılı Temmuz sayısında yayınlanmıştır. Çalışmada Türkiye’deki eğitimcilerin örgütsel ikiyüzlülük kavramına ilişkin algıları belirlenerek bu kavramın öncülleri ve sonuçları ortaya çıkarılmaktadır.

Nitel yaklaşımın kullanıldığı bu çalışmada örgütsel ikiyüzlülüğün öncüllerinin ve sonuçlarının belirlenmesinde eğitim örgütleri olarak okullardan veri toplanmıştır. Yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılarak Eskişehir ilinde dokuz farklı okuldan 21 eğitimciyle görüşülmüş ve katılımcıların deneyimlerine dayanarak örgütsel ikiyüzlülüğe ilişkin algıları ortaya çıkarılmıştır. Eskişehir İl Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı olan bu okullardan üçü ortaokul ve altısı ise lisedir. Araştırmaya dahil edilen liselerden dördü Anadolu Lisesi, biri meslek lisesi ve biri de sosyal bilimler lisesidir. Çalışmada maksimum çeşitliliği sağlayabilmek için dokuz okul müdürü, dört müdür yardımcısı ve sekiz öğretmen araştırmaya dahil edilmiştir. Katılımcılar ile görüşmeler gerekli etik kurul izinleri ve araştırma izinleri alınarak 2017-2018 akademik yılında yapılmıştır.

Örgütsel ikiyüzlülüğün öncüllerini ve sonuçlarını derinlemesine ortaya çıkarmayı amaçlayan bu çalışmada, yarı yapılandırılmış görüşmelerin içeriğinden ulaşılan kodlar çerçevesinde örgütsel ikiyüzlülüğün öncüllerine dair yöneticilerin liderlik özellikleri ve okul kaynaklı nedenler belirlenmiştir. Katılımcılar örgütsel ikiyüzlülüğün ortaya çıkmasının engellenmesinde belirli liderlik özellikleri üzerinde durmuşlardır. Bu liderlik özellikleri taahhütlere göre hareket etme, güvenilir ve dürüst olma, ahlak ve değer yönelimli karar alma, empati ve başkalarına saygı gösterme, cesaret ve mesleğe bağlı olma, diğerlerine saygı duyma ve sorumluluk sahibi olma şeklinde sıralanmaktadır. Katılımcılar sıralanan niteliklerden yoksun yöneticilerin örgütte ikiyüzlülüğü hazırlayabileceğini ifade etmişlerdir. Örgütsel ikiyüzlülüğün ortaya çıkışında katılımcılar yapılan görüşmelerden ulaşılan diğer bir öncül ise okul-merkezli nedenlerdir. Okul yöneticilerinin ve çalışanların okulun normlarına uygun davranıp davranmadıklarına, vaat edilen veya karar alınan işleri gerçekleştirip gerçekleştirmediklerine dair kontrolün sağlanması örgütsel ikiyüzlülüğün ortaya çıkmasında katılımcılar tarafından önemli bir nokta olarak görülmektedir. Özellikle örgütsel ikiyüzlülüğün bir boyutu olan vaatler, kararlar ve eylemler arası tutarlılıkta; katılımcılar okulların bütçelerden yoksun olduğunu, finansal kaynak bulmada zorluk çektiklerini, maddi kaynaklardan yoksunluğun, verdikleri vaatlerin ve aldıkları kararların hayata geçmesinde olumsuz bir rol oynayabildiğini ifade etmektedirler. Ayrıca sosyo-ekonomik çevresi maddi açıdan güçlü, veli katılımı ve desteğinin yüksek olduğu, velilerin okuldaki çalışmaları takip ettiği okullarda verilen vaatleri ve alınan kararları eyleme dönüştürmede zorluk çekmediklerini vurgulamışlardır.

Katılımcılarla gerçekleştirilen görüşmeler sonucunda örgütsel ikiyüzlülüğün bireysel ve örgütsel düzeyde sonuçları ortaya koyulmuştur. İkiyüzlülüğün öğretmenler üzerinde öncelikle okul yönetimine ve yöneticilerine karşı güvensizlik yaratabildiği ve öğretmenlerin motivasyonlarına, iş doyumlarına, okula bağlılıklarına ve performanslarına olumsuz yönde yansımaları olduğu belirtilmiştir. Öte yandan yönetim tarafından vaatler yerine getirilmediğinde öğretmenler kendilerini değersiz, mutsuz, huzursuz hissedebilmekte ve kurumlarına karşı olumsuz duygular besleyerek kuruma karşı örgütsel sinizmi ortaya çıkarabilmektedir. Katılımcılar, örgütsel ikiyüzlülüğün örgütsel açıdan da yıkıcı sonuçları yaratabildiğini vurgulamışlardır. Bu sonuçlar ise kurumsal çatışma, akademik başarının düşmesi, örgütsel dedikodunun artması, tutarsızlığın özellikle öğretmenler başta olmak üzere tüm çalışanlara yayılması, kaosun oluşması, okulda yeni liderlerin ve klikleşmelerin ortaya çıkması, örgütsel imaj ve okul kültürünün zedelenmesi olarak sıralanabilmektedir.

Doç. Dr. Gökhan Kılıçoğlu ve Doç. Dr. Derya Kılıçoğlu’nun yer aldığı bu araştırma ile örgütsel ikiyüzlülüğün okullarda ortaya çıkmasının engellenmesinde etkili olabilecek önlemler sunulmuş ve eğitimde politika yapıcılara uygulama açısından ihtiyaç duyabilecekleri öneriler geliştirilmiştir.

Makaleye erişim için: Educational Management Administration & Leadership 2020