Sosyal Girişimlerde Tüketici Davranışları

Üniversitemiz Turizm Fakültesi Turizm İşletmeciliği Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. İlker Kılıç, Dr. Elif Şenel ve Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu Turizm İşletmeciliği Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Mert Gürlek tarafından hazırlanan “Consumer behaviours in social enterprises: empathy with employees with disabilities and intention to revisit the social restaurant” başlıklı makale Journal of Sustainable Tourism dergisinde yayınlandı. 

Son yıllarda, sosyal sorunlara artan ilginin bir yansıması olarak sosyal girişimcilik konuları dünya çapında hızla gelişme göstermiştir (Lin et al., 2021). Sosyal girişimcilik kısaca sosyal sorunları çözmeye ve toplumsal fayda sağlamaya yönelik girişimcilik faaliyeti olarak tanımlanmaktadır (Narangajavana et al., 2016). Turizm endüstrisi emek yoğun olmakla beraber sürdürülebilir kalkınmayı gündemine alan ilk sektörlerden birisidir (Aquino et al., 2018). Bu bakımdan dezavantajlı gruplar, evsizler, işsizler ve yoksullar gibi toplum kesimleri için sosyal değer oluşturma potansiyeline sahiptir (Laeis & Lemke, 2016; Gürlek, 2022). Buna rağmen, turizm alanyazında dezavantajlı gruplara yönelik sosyal girişimcilik faaliyetleri çok az ilgi görmüştür (Kalargyrou  et al., 2020). Eski çağlardan beri engellilerin toplumdaki diğer insanlardan farklı muamele gördükleri ve dışlandıkları bilinmektedir. Engellilere yönelik görünmez engeller oluşmakta ve onların sosyal yaşamda yer almaları engellenmektedir (Geçkil  et al., 2017). Esasen sosyal girişimcilik engellilerin işgücü piyasasına girmeleri ve böylece sosyal hayata entegre olmaları için stratejik seçeneklerden biridir (Parker et al., 2014). Bu araştırma engelli istihdamına odaklanan sosyal girişimciliğe odaklanmakta ve bu tür sosyal girişimleri konukların niçin tekrar ziyaret ettiklerini keşfetmektedir.

Çevresel bozulma, salgınlar, eşitsizlik, işsizlik, evsizlik, sağlık sorunları gibi dramatik sosyal sorunlarla yüzleşen dünyamızda, sosyal girişimcilik popüler bir konu haline gelmiştir (Yunus, 2006). Fakat şaşırtıcı bir şekilde sosyal girişimciliğin önemli bir paydaşı olan tüketicilerin davranışlarını anlamak için yeterince ilgi gösterilmemiştir (Lee et al., 2021) Sosyal girişimcilik, piyasa mekanizmalarını kullanarak sosyal değer yaratmaktadır (Altinay et al., 2016). Sosyal girişimlerin sosyal değer yaratmaya ve kendi kendilerine yetmeye devam edebilmesi için kâr elde etmeleri gerekmektedir (Ip et al., 2022). Dolaysıyla hizmet satarak girişimin sürdürülebilirliğini sağlamak için konukların tutumlarını anlamak fevkalade önemlidir (Tsai, Hung, and Yang 2020). Sosyal girişimleri ziyaret eden veya onlardan satın alan konukların motivleri geleneksel girişimlerin müşterilerinden farklı olabilir (Ravi, Subramoniam, & Chinta, 2022). Dolayısıyla sosyal girişimleri ziyaret nedenlerini almak önemlidir. Kalargyrou  et al., (2020) sosyal girişimcilik ve engelli kapsayıcılığı arasındaki bağlantıları incelemiş ve gelecek araştırmalar için engelli istihdamına odaklanan girişimleri ziyaret eden konukların ziyaret nedenlerine odaklanılması konusunda çağrıda bulunmuştur. Görüldüğü gibi, sosyal girişimlere yönelik tekrar satın alma ve ziyaret nedenleri ihmal edilmiştir.  Bu araştırma söz konusu araştırma boşluğundan yola çıkarak, engelli istihdam eden sosyal girişimlere yönelik konukların tekrar ziyaret etme nedenlerini araştırmayı amaçlamaktadır. Sosyal girişimlerin ana amacı kâr elde etmek olmasa da, faaliyetleri sürdürebilmek ve sosyal değer yaratımını desteklemek için kâr elde etmeleri gerekmektedir (De Lange & Dodds, 2017). Bu açıdan sosyal girişimleri tekrar ziyaret etme veya satın alma yapma nedenlerini ortaya koymak uygulayıcılar ve araştırmacıları için değer yaratır.

Bu araştırma alanyazına birkaç katkı sunmaktadır. Birincisi, turizm alanyazında sosyal girişimcilik araştırmaları emekleme aşamasındadır ve özellikle engelliler gibi dezavantajlı gruplara yönelik sosyal girişimcilik hakkında bir boşluk bulunmaktadır. Bu araştırma söz konusu boşluğu kapatarak alanyazına katkı sağlamaktadır. İkincisi şimdiye kadar konukların engelli istihdamına odaklanan sosyal girişimleri tekrar ziyaret etme nedenleri ortaya çıkarılmamıştır. Bu araştırmada karma yöntem tasarımıyla konukların niçin sosyal girişimleri tekrar ziyaret ettiklerinin anlaşılmasına katkı sağlamaktadır. Üçüncüsü, her ne kadar sosyal girişimlerin temel misyonu sosyal değer yaratma olsa da, faaliyetleri sürdürebilmek ve değer yaratmaya devam etmek için kâra da ihtiyaç duymaktadırlar. Dolayısıyla konukların tekrar ziyaret nedenlerini ortaya koymak sadece alanyazına değil aynı zamanda uygulayıcılara da katkı sağlamaktadır. Tüm bu katkılar araştırmanın özgün bir değere sahip olduğunun açık bir göstergesidir.

Makaleye erişim: https://www.tandfonline.com/eprint/I6UGRKZJZMHIR54QAZSJ/full?target=10.1080/09669582.2024.2369927