Travmatik Olaylara Maruz Kalma Türü Travma Sonrası Büyümede Fark Yaratır Mı?

Üniversitemiz Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı öğretim üyelerinden Prof. Dr. Ayşe Aypay’ın Dr. Fatma Altınsoy ile birlikte ürettiği “Does the Type of Exposure to Traumatic Events Make a Difference in Posttraumatic Growth?” başlıklı makale, psikoloji alanında dünyanın en prestijli dergilerinden biri olan ve American Psychological Association’ın (APA) bünyesinde yer alan Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy dergisinde yayınlandı.

Trajik bir olay yaşamak istenmedik bir durum olsa da herkes hayatının bir noktasında travmatik olaylar yaşamak durumunda kalabilir. İstenmeyen bu yaşantılar sadece olumsuzluklarla sonuçlanmamaktadır. Aksine, travma başarılı bir şekilde yeniden yapılandırılırsa bireyin işlevselliğinde meydana gelen olumlu değişimler olarak ifade edilen travma sonrası büyüme gerçekleşir.  Travmatik olayın kendisi kadar, travmatik olaya maruz kalma biçimi de bireyin ruh sağlığı açısından önemlidir. Ancak ilgili alanyazında, travmatik etkinin travmatik olaya maruz kalma şekline göre nasıl farklılaştığı derinlemesine araştırılmamıştır.

Üniversitemiz Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Ayşe Aypay ve Dr. Fatma Altınsoy’un Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi (Proje No-2019/21A215) tarafından desteklenen projelerinden üretmiş oldukları “Does the Type of Exposure to Traumatic Events Make a Difference in Posttraumatic Growth” başlıklı makalelerinde travmaya doğrudan maruz kalma, bir travmaya şahit olma ve bir yakınının travmaya maruz kaldığını öğrenme şeklinde üç temel maruz kalma biçimi esas alınmıştır. Araştırmada, çeşitli travmatik olaylara farklı maruz kalış biçimlerini deneyimleyen bireylerde psikolojik dayanıklılık (kendini adama, meydan okuma ve kontrol), algılanan stres, zaman, cinsiyet ve yaş değişkenlerinin travma sonrası büyümeyi açıklayıp açıklamadığı incelenmiştir.

Nicel yöntemlerden ilişkisel tarama modelinde yürütülen bu çalışmaya, travmayı farklı biçimlerde deneyimlemiş (travmaya doğrudan maruz kalma, bir travmaya şahit olma ve bir yakınının travmaya maruz kaldığını öğrenme yaşantılarından birini, ikisini ya da üçünü birden deneyimleşmiş olma) olan ve lisans eğitimine devam eden bireyler katılmıştır. 2018-2019 akademik yılında gerekli etik kurul izinleri ve araştırma izinleri alınarak yapılan bu çalışmada değişkenler arasındaki ilişkilerin belirlenmesinde çeşitli ilişkisel analizlerden yararlanılmıştır. Analiz sonuçlarında, psikolojik dayanıklılığın kendini adama boyutunun, travmatik olaylara farklı maruz kalış biçimlerinin tüm kombinasyonlarında (doğrudan tanık olma hariç) travma sonrası büyümeyi açıklayan temel bir değişken olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen bir diğer sonuç, psikolojik dayanıklılığın meydan okuma boyutunun travmatik olaylara ikili ve üçlü maruz kalış biçimlerinde travma sonrası büyümeyi açıklayan ikinci derecede önemli bir değişken olduğudur.

Araştırmada, yaşama bağlılığı ve insanlarla etkileşim halinde bulunma eğilimini ifade eden “kendini adama tutumu” yüksek olan bireylerin travmatik yaşantılara hangi şekillerde maruz kalmış olursa olsunlar, travma sonrası büyüme olasılıklarının da yüksek düzeyde olduğu görülmüştür. Buna göre travmatik yaşantılardan büyüyerek çıkmak için kendini adama tutumu bir -altın kural- olarak işlemektedir.  Ayrıca travmaya ikili ya da üçlü maruz kalma durumlarını içeren tüm kombinasyonlarda (Doğrudan-Yakın; Tanık-Yakın; Doğrudan-Tanık; Doğrudan-Tanık-Yakın) psikolojik dayanıklılığın meydan okuma boyutu travma sonrası büyümeyi anlamlı bir biçimde açıklamaktadır. Bu tespit bireylerin yaşadıkları travmaların olumsuz etkilerinden kurtulup travma sonrası büyüme gösterebilmeleri için zorlukları ve engelleri gelişim fırsatı olarak görecekleri (meydan okuyabilme) bir bakış açısına sahip olmalarının önemini ortaya koymaktadır.

Bu araştırma ile travmatik olaylara farklı maruz kalış biçimlerine yönelik karşılaştırmalı bulgular sunmuş ve ruh sağlığı profesyonellerine ve araştırmacılarına yönelik öneriler geliştirmiştir.

Makaleye erişim için: https://psycnet.apa.org/record/2022-07511-001